♦️اصطلاح پارادایم که نخستین بار در فلسفه علم مطرح شد (برای فهم کامل تر به متن انقلاب های علمی رجوع کنید) به معنای باورهای اساسی علمی در دوره های تاریخی است. به تعبیر خیلی ساده یعنی در هر دوره ای از تاریخ، دسته ای از باورهای علمی هستند که سایر دانشمندان نظریات مختلف را بر اساس این باورها پیش می برند و هیچگاه این زمینه های اساسی را که از صحت آن اطمینان دارند به پرسش نمی گیرند. در اینجا مراد ما از پارادایم همین است، اما نه در مورد پارادایم های علمی، بلکه در مورد اندیشه افراد که مشابه همان پارادایم ها را در مورد سایر باورهای خود دارند و اسیر پارادایم های زمانه هستند .

♦️ این دسته از افراد کسانی هستند که یکسری نظرات از پیش تعیین شده را در یک قالب کلی پذیرفته اند. به عبارت دیگر آنها مثل هر نوع دیگری از دگماتیسم، بسته هایی از پیش تعیین شده را بدون اینکه باز کرده و محتوای داخل آن را بررسی کنند پذیرفته اند. در دوران کنونی اندیشه های مختلفی باب شده که شاید بسیاری از آنها واقعا قابل دفاع و ارزشمند باشند، اما افرادی که اندیشه پارادایمی دارند، تمام اینها را بدون بررسی و بدون مطالعه و شناخت کافی از آنها پذیرفته و شديدة از آنها دفاع می کنند. اهمیتی ندارد که بسیاری از این اندیشه ها در واقع قابل دفاع باشند یا نه، مهم این است که نوع پذیرش این اندیشه ها و باورها چگونه است.


♦️ یکی از نمونه های رایج این باورها در دوران ما فمینیسم و بحث برابری زنان است. بسیاری از افراد که امروزه از فمینیسم دفاع می کنند حتی شناختی ابتدایی از این نگرش ندارند. گاهی باورها و اعمال متناقض با اندیشه های فمینیستی دارند اما کافیست در مباحثی که پیرامون زنان و حقوق آنها شکل می گیرد به دفاع تمام قد آنها بنگریم. معمولا با تعصب هرچه تمام به هر گونه نقدی نسبت به فمینیسم با لحن تندی پاسخ می دهند. ممکن است دیدگاه فمینیستی قابل دفاع و موجه باشد یا نباشد، اما برای پذیرش آن باید به اندازه کافی شناخت داشت. نمونه های دیگری هم بعنوان پارادایم فکری زمانه ما وجود دارند. علم گرایی یا ساینتیسم نیز یکی از مقدسات اندیشه پارادایمی روزگار ماست و دانشمندان سرشناس نیز از پیامبران آن. این افراد به همان طریق، از علم دفاع می کنند و به هیچ وجه درک درستی از علم و سازوکار آن ندارند. نه کوچکترین درکی از روش علم کنونی دارند و نه آشنایی چندانی با اعتبار نظرات مختلف علمی . بازهم کاملا بدیهیست که ارزش علم غیرقابل انکار است، اما بدون شناخت از سازوکار، روش و دیگر ویژگی های علم، دفاع متعصبانه آنها از یک تصور خام از علم، چیزی جز دگماتیسم نیست.

#آرین-رسولی

(بخش اول)


️️️️️